Çanakkale Gelibolu MevlevihanesiGelibolu Hamzakoy’da bulunan Gelibolu Mevlevihanesi, Mevlevihaneler arasında en büyük alana yayılmış olduğu kadar, en büyük semahaneye de sahip olanıdır Günümüze bu mevlevihanenin semahane-türbe binası ile iki taç kapısı gelebilmiştir Mevlevihanenin banisi ve ilk postnişini Yeniçeri Ağalarından Kara Hasan Ağa’nın oğlu Azade Mehmet Hakiki Dede’dir Sakıb Dede’den öğrenildiğine göre gençliğinde Azade bütün malını kardeşi Asaf Ağa’ya bağışlamış ve dünya ile bağlantısını keserek Konya Mevlâna Dergahı’nda IBostan Çelebi’nin müridi olmuştur Burada uzun süre hizmet ettikten sonra hilafet almış ve Gelibolu’ya dönmüştürGelibolu’daki Âhi Dede Zaviyesinde mesnevi dersleri vermiş, öğrencilerinin sayısının artması üzerine Asaf Ağa’nın geri verdiği malları ve dostlarının yardımı ile bu zaviyenin yanına bir Mevlevihane yaptırmıştır Bu mevlevihanede ölümüne kadar (1653) postnişinlik yapmıştır Kerametleri ile ünlü Azade Mehmet Dede ile ilgili ilginç bir söylenti bulunmaktadır:

Kaptan-ı Derya Ohrili Hüseyin Paşa Akdeniz seferinden dönerken Gelibolu’ya uğramış, ancak Gelibolu Mevlevihanesi Şeyhi Azade Mehmet Dede’yi ziyaret etmeyi unutmuştur Ohrili Hüseyin Paşa Gelibolu’dan İstanbul’a yola çıkar çıkmaz şiddetli bir fırtınaya tutulmuş ve geri dönmek zorunda kalmıştır Deniz sakinleşince yeniden yola çıkmış, fırtına yeniden başlamıştır Ohrili Hüseyin Paşa bu olayı bir gönül kırıklığına bağlamış “galiba Gelibolu erenlerinden birini ziyaret etmeyi unuttuk” diyerek sorup, soruşturmuş ve Azade Mehmet Dede Efendi’yi ziyaret etmediğini öğrenmiştir Bunun üzerine Azade Mehmet Dede’ye giderek kusurunun bağışlanmasını istemiştir Azade Mehmet Dede de donanmanın yola koyulması ve devam etmesi için dua etmiştir Bunun ardından da donanmanın bir daha fırtınaya tutulmayacağını söylemiş, sadaret mührü ile payelendirilip, saraya damat olacağını Hüseyin paşa’ya müjdelemiştir

Ohrili Hüseyin Paşa İstanbul’a dönüşünden kısa bir süre sonra Güzelce Ali Paşa’nın ölümü üzerine sadrazamlığa getirilmiş, sonra da damatlığa layık görülmüştür Ohrili Hüseyin Paşa bunları Azade Mehmet Dede’nin kerametine bağlamış ve bir şükran borcu olarak da İstanbul’da Beşiktaş Mevlevihanesini yaptırmıştır Bundan sonra Azade Mehmet Dede’ye rica ederek bir süre Beşiktaş Mevlevihanesi’nde şeyhlik yapmasını istemiştir Azade Mehmet Dede bu isteği kırmamış, Gelibolu ve Beşiktaş Mevlevihanelerinin ortak meşihatını üstlenmiştir Bu durum Ohrili Hüseyin Paşa’nın yeniçerilerin IIOsman’a karşı yaptıkları ayaklanma sırasında öldürülmesine kadar sürmüştür Bu olaydan sonra İstanbul ile Gelibolu arasında kendi yelkenlisi ile sürüp giden seyahatlerine son vererek Gelibolu Mevlevihanesi’ndeki postnişinliğini sürdürmüştür

Gelibolu Mevlevihanesi’nin vakfiyesi bulunamadığından mevlevihanenin ne zaman kurulduğu hakkında kesin bir tarih verilememektedir Ancak Ohrili Hüseyin paşa’nın 1621 tarihinde Sadrazam oluşundan önceki bir tarihte kurulduğu sanılmaktadır Sultan IIMustafa döneminde Lapseki’deki Bayramdere arazisinin gelirleri buraya tahsis edilmiştir Sultan IIIMustafa zamanındaki 1766 depreminde Mevlevihane büyük hasar görmüş ve 58335 kuruş harcanarak onarılmıştır O zamanki kayıtlardan mevlevihanenin köfeki taşından minareli, kiremit çatılı iki katlı semahanesinin olduğu öğrenilmektedir Ayrıca semahanenin yanında kadınlar mahfili, divanhanesi, ocaklı köşkü, abdest alma yerleri, derviş hücreleri, şeyhin haremi, kütüphanesi de bulunuyordu

Mevlevihane Sultan IIISelim zamanında 1805’te Kalyoncuzade Mustafa Efendi tarafından 8974 kuruş harcanarak yeniden tamir edilmiş ve Lapseki’nin Güreci Karyesi vakıf olarak verilmiştir Sultan Abdülmecid de Çamhas ve Çeltikçi tımarlarını buraya vakfettikten sonra 47430 kuruş harcayarak eski yapıları genişleterek yeniden yaptırmış ve doğu yönündeki kapısı üzerine de 1840 tarihli kitabesini koydurmuştur

Mevlevihane 1850-1851 yıllarında 95390 kuruş sarfedilerek yeniden onarılmış ve batıdaki taç kapısı önüne bunu belirten bir kitabe yerleştirilmiştir Sultan IIAbdülhamid 1899-1900 yıllarında semahane-türbeyi yenilemiş ve bunu belirten kitabeyi de semahane kapısına koydurmuştur Mevlevihane 1908 yılında yeniden onarılmıştır

Mevlevihane uzun süre askeri bölge içerisinde kalmıştır Yıkılan mescidinin müştemilatının yerine askeri bir hastane yapılmıştır 19080’den önceki yıllarda mevlevihanenin cephesi ve çatısı onarılmış, güney cephesi kesme taşla kaplanmıştır Bundan sonra 1994’te Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından satın alınarak onarılmıştır Mevlevihane’nin eski durumu XXyüzyılın başlarında çekilmiş resimlerden anlaşılmaktadır Oldukça geniş bir avlu içerisindeki mevlevihanenin kuzeyinde kesme taştan kiremit örtülü semahane-türbe binası, onun güneyinde hamuşan (dedeler mezarlığı) bulunuyordu Hamuşanın doğusundaki taç kapıdan mescit, derviş hücreleri, selamlık ve harem dairesine geçiliyordu Semahane-türbe 286x3500 ölçüsünde dikdörtgen planlı olup, diğer bölümlerden ayrılmıştır Bu mevlevihane Yenikapı ve Bahariye mevlevihanelerinin plan düzenine benzemektedir İç mekan birbirlerine kemerlerle bağlanmış 15 sütunun taşıdığı sekiz bağdadi kubbeden oluşuyordu Bu kubbelerin dışında kalan bölümler ahşap bir tavanla örtülmüştür İçerisi iki sıra halinde 44 pencere ile aydınlatılmıştır

Semahanenin doğusunda bulunan korinth başlıklı altı sütunun taşıdığı 950 m ölçüsünde bir kubbe ile örtülü türbe bulunmaktadır Türbe 1350x2600 m ölçüsünde olup, güney yönündeki talik yazılı bir kapıdan girilmektedir Türbede Azade Mehmet Dede’nin sandukası bulunmaktadır

Gelibolu Mevlevihanesi Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce onarılarak 2005’te ziyarete açılmıştır