Etiler ( Hitit) Döneminde Gaziantep
Yazının bulunmasıyla başlayan tarihi çağlar bir bölgeden bir bölgeye göre farklılıklar göstermektedirMezopotamya ile Mısır bölgesi diğer bölgelere göre tarihi çağlara daha erken girmişlerdir Gaziantep çevresinin tarihi çağlara girişi ( Mö1800) Etiler dönemi olarak kabul edilmektedir Etiler döneminde Gaziantep yöresinde önemli kültür merkezleri de oluşmuştur Bunların en önemlileri Karkamış, Zincirli ve Sakçagöz’dür 1961 yılında Gaziantep-Nizip arasındaki, Nizip Çayı kenarında Şehzade ( Turlu) höyüğünde yapılan kazılarda Mezopotamya’da doğup gelişen Telhalaf kültürünün izlerine rastlanmıştırMezopotomya’nın “ Tel Halal “ ve “ El Obeyd “ boyalı çanak-çömleği burada da görülmüştür Gaziantep bölgesine hakim olmuş Etiler dönemi üç devre ayrılmaktadır Eski Eti devri, Eti İmparatorluk devri, Son Etiler devrine ayrılmaktadır Gaziantep bölgesi Eski Eti devrinde ( MÖ1800) kral Murşil zamanın da İmparatorluk devrinde ise ( MÖ 1460-1200) Şuppilluliyyuma tarafında Eti Devleti’ne bağlanmıştırSon devirde ise Etiler’in merkezi duruma gelmiştir Ayrıca Gaziantep bölgesine (MÖ 1550-1355) yılları arasında Mitanniler hakim olmuştur

Eski Etiler döneminde Gaziantep (MÖ1800-1550)
Anadolu’da kısa sürede birlik beraberliği sağlayan Eski Eti kralları Ortadoğu’nun merkezi olan yöreleri ele geçirmek ve Antep bölgesini de ele geçirmek amacıyla bu bölgelere seferler düzenlemişlerdir Antep yöresi ve Kuzey Suriye’nin hakimiyetini ele geçirmek için Mısırlılar ile mücadeleye girişmişlerdir ve Gaziantep yöresine MÖ 1800 ‘de kesin olarak yerleşmişlerdir Eti kültürüne bağlı iç işlerinde bağımsız şehir devletçikleri bu devirde gelişmiştir Mitanniler Döneminde Gaziantep ( MÖ 1550-1355)
MÖ 1550 yıllarına doğru İran üzerinden ( Bazı kaynaklarda Hindistan) gelen Mitanniler bugünkü Doğu Anadolu ve kısmen de Güneydoğu Anadolu bölgesine yerleşmişlerdir Mitanniler Gaziantep yöresinde Hititlerin ve Asurların ağırlıklarını kaybettiği bir dönemde Hitit kültürünü benimsemiş kent devletçikleri üzerinde siyasi egemenlik kurmuşlardır
Eti İmparatorluk Döneminde Gaziantep ( MÖ 1460-1200)
Hitit İmparatorluğu çeşitli krallıklardan oluşmuş bir devlet idi MÖ 1460 yıllarında Anadolu’da Mitanni hakimiyeti zayıflamıştı Mitannilerin zayıflamasını fırsat bilen Etiler imparator Şuppilluliyyuma önderliğinde kaybedilen yerleri tekrar geri almaya başlamıştı Gaziantep çevresine halkında yardımıyla bölgeye tekrar hakim oldular ve şehir devletleri tekrar Eti Devleti’nin bir parçası durumuna geldilerKarkamış’ta bir krallık kurmuşturMÖ2000’lerin sonlarında yaklaşık 1200’ler de Anadolu’da baş gösteren ayaklanmalar ve Balkanlardan sarkarak Anadolu’ya girmeye başlayan Ege göç kavimlerinin hemen ardından Güney Suriye’de yaşayan Sami- Aramiler kuzeye doğru yayılmaya başladılarBunlardan Bit Gabbar boyu Gaziantep yöresine yerleşti
Son Etiler ( Bağımsız Eti Şehir Devletleri ) Devri ( MÖ 1200-850)
Dorlar tarafından Frigya adı altında bir devlet kurulmuş ve Anadolu’nun büyük bir kısmına hakim olmuşlardır Bu hakimiyeti kabul etmeyen Eti toplulukları Gaziantep, Maraş, Adıyaman, Hatay yörelerine çekildiler Bu bölge de hüküm süren Eti şehir devletleri bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir Gaziantep yöresinde Karkamış Hatti Krallığı Zincirli’de Sam’al Eti Devleti, Maraş’ta Gurgun Eti Devleti, Hatay’da Hatana Hitit Devleti , Malatya’da Melid Hitit şehir devletleri ortaya çıktı Fakat bu şehir devletleri arasında birlik ve beraberlik bozulduğu için dıştan gelen saldırılara karşı zayıf duruma düşmüşlerdiKarkamış, Zincirli ve Sakçagözü bu dönemde önemli merkezlerdi MÖ 850 yıllarında bu durumdan yararlanan Asurlar Gaziantep ve çevresinde bulunan şehir devletleri üzerinde siyasi hakimiyet kurdular
Asurlular Döneminde Gaziantep ( MÖ 1717-612)
Asurlular Asyalı bir kavim olan Subarililerle, Samilerin kaynaşması ile doğuş bir kavimdir Ticaretle uğraşmış bir kavimdi MÖ 1273-1244 yılları arasında hükümdarlık yapan I Salmanasar döneminde Mezopotamya’da yaşayan Asur kabilelerini birleştirmesiyle Asurlar Fırat boylarına ve Kuzey Suriye’ye sarkmaya başlamışlar ve Gaziantep yöresinde birlik ve beraberlikten mahrum hale düşmüş küçük Eti şehir devletlerinin bağımsızlıklarına son vererek siyasi hakimiyeti altına aldılar Gaziantep yöresi şehirlerinde yaşayan halklar MÖ 717 yılına kadar Eti kültürüne bağlı olarak Asur hakimiyetinde yaşamışlardır MÖ717 yıllarında doğru Asur kralı Sargon Asur kültürünü benimsemeyen halklara yaşama hakkı tanımayan bir politika takip etmeye başladı MÖ717 yılında Gaziantep şehir devletinde yaşayan halk için de Asur kültürünü kabul etmeyenler sürgüne gönderildi Sürgüne gitmeyenler ise öldürülmüştür Gaziantep yöresinde MÖ717-612 yıllarına kadar Asur kültürü hakim olmuştur

İranlılar( Medler, Persler) Hakimiyetindeki Gaziantep ( MÖ 613-329)
Gaziantep şehri MÖ 612 yılında İran kökenli Medlerin istilasına uğramış ve Medlerin siyasi hakimiyetine girmişlerdir İran topraklarında yaşayan Medler MÖ 613-612 yıllarında medya kralı Kıyaksar önderliğinde Asurları mağlup etmiş ve Asurların başkenti olan Ninova’yı almalarıyla birlikte Dülük bölgesi de İran’daki saltanat değişikliğine karşın uzun süre İranlıların nüfus sahası içinde kaldıMÖ 612-546 yılları döneminde Gaziantep yöresi kentlerinde İran kültürü yavaş yavaş ağırlığını hissettirmeye başladı Bu kültür Medlerin yerini alan Persler döneminde de devam etti HELLENİSTİK KÜLTÜR DEVİRLERİ (MÖ333-MS395)
İskender İmparatorluğu Devri ( MÖ333-306)Makedonya’da küçük bir devletin başına geçen İskender devamlı Pers saldırılarından yoksul düşmüş Yunan şehir devletlerini birleştirdi Ve Helen birliğini meydana getirdi Sonra İran’a doğru yürüyüşe geçerek Pers ordularını arka arkaya yendiMÖ333 senesinde Antep yöresi şehirlerini de imparatorluğuna kattı Antep yöresinde içişlerinde bağımsız, zamanla Helen kültürünün hakim hale geldiği küçük şehir devletçikleri gelişti Ticaret ve sanayi alanında da büyük bir gelişme görüldü
Selefkuslar ( Helenistik Krallar) Devri ( MÖ 306-64)
Büyük İskender ölünce imparatorluk toprakları kumandanlar arasında pay edildi Ege kıyılarından Irak’a kadar uzanan toprak parçalarında yer alan Selevki, Helen krallarının ilk zamanlarında Antep yöresinde can, mal, yol güvenliği sağlanmıştı Bu devirde ( Dülük) Antiochia Ad Taurum adı altında, Antakya’ya bağlı bir şehir olarak gelişti Yörede birçok yeni kale ve şehirler kuruldu Yeni yerleşme merkezlerinde zamanla ferdiyetçi, Hellenistik kültür, Yunan dili ve yazısı, güneş ve tarım dinleri hakim oldularFerdiyetçi Helen kültürünün bünyesi, halkı büyük devlet halinde ve birlik içinde tutmaya elverişli olmadığından, zamanla halk küçük gruplara ayrıldı ve idari yapı bozuldu
Roma ve Bizans Dönemi ( MÖ190-MS395) ( MS 395-638)
Roma İmparatoru Pompeus zamanında Gaziantep Roma imparatorluğuna katıldıRomalılar yerli halkların gelenek, göreneklerine dillerine ve dinlerine karışmadıkları için kısa sürede siyasi üstünlük kurdular Antep yöresinde kent çatışmaları bu dönemde sona erdi Roma döneminde de Helenistik kültür devam etti Bu kültür daha çok-Helen-Latin kültürünün karışımı biçimindeydi Roma egemenliğinin sağladığı güvenlik ortamında Doliche ( Dülük), Kilize( Kilis) Korus ve Belkıs gibi kentler hızla gelişme gösterdi İsa’nın 12 havarilerinden birisi olan Aziz Yuhanna ( Johannes) Rum Kale olarak bilinen bölgeyi merkez edinerek Hrıstiyanlığın yayılması için çaba harcamıştır Roma’nın uyguladığı bu esnek yönetimin bir sonucu olarak da Musevilik ve Hrıstiyanlık gibi ilahi dinlerin yayılmasını ve gelişmesini sağladı Eski çağlardan beri çok tanrılı dinlerin yan yana geliştiği Gaziantep yöresinde bu dinin yayılmasına halkın bir bölümü karşı çıktı Çok tanrılı dinlerin merkezi olan Dolike ile Hırıstiyanlığın yayılma merkezi olan Rum Kale arasında bu konuda büyük çatışmalar meydana geldi Gaziantep çevresinde Romalılardan kalma birçok tarihi eser bulunmaktadır Gaziantep’in Dülük köyünde Dülükbaba tepesinde ve Yavuzeli ilçesinin Halilbaş köyünde 10-15 basamakla inilen, içinde 3, 5, 7, 9 sabit lahit şeklindeki mezarlar Romalılar döneminden kalmıştır Roma İmparatorluğu ikiye ayrıldığı ( MS395) Doğu Roma( Bizans): Balkan yarımadasıyla, Anadolu, Ermenistan, Suriye ve Mısır bölgesine hakimdiGaziantep ve çevresi Bizanslılara bağlı Suriye eyaletine bağlı idi Bu dönemde doğuda Perslerde güçlenmiş ve doğunun hakimiyeti için Bizans ile mücadeleye başladılar MS 591-638 yılları arasında Persler ve Bizanslılar arasında savaşlar başlamış ve Gaziantep bu dönemde birkaç kez el değiştirmiştirPers kralı Nuşirevan’ın Bizanslılarla Nizip’te yaptığı savaş sonucunda Gaziantep çevresi büyük yıkıma uğramıştır MS604 yılında Persler tekrar Bizanslılara savaş ilan etmiş ve Urfa, Nizip, Antep, ve Antakya’ya kadar ilerleyen Pers orduları buraları yağmalamıştır Bu savaşlar sonucunda Gaziantep yöresi halkı yoksul düşmüş, köylerde nüfus azalmış ve kentler küçülmüştür Bizanslıların son zamanlarında Antep ve çevresinde Hrıstiyanlık dini çoğunluğa hakimdi Gaziantep yöresinde bulunan kiliselerin büyük bir bölümü Bizans dönemine aittir
Bugün şehrin ortasında yer alan ve yapım tarihi bilinmeyen Gaziantep kalesi Bizans imparatoru Justinyanus ( MS 527-565) döneminde restore edilerek ,bugünkü kale görünümüne kavuşturulmuştur