|
|
|
|
 |
|
 |
|||||||
 |
 |
 |
|
|
Seçenekler |
03.08.07, 22:49
|
||||
|
||||
Mustafa İsmet İnönü
İsmet İnönü' (d. , - ö. , ), ve . 'nin ikinci .
'nın kazanılmasında çok önemli bir rol oynamış, 'nin bağımsız bir devlet olarak dünya sahnesinde yerini almasını sağlayan 'nı imzalamış, birçok defalar görevini üstlenmiştir. İsmet İnönü - açılış konuşmasıDoğum Yeri:Ölüm Yeri:Bağlılığı: Rütbesi:: : Kumanda ettiği:, , savaş/çatışma:, Sonraki İşi: İsmet İnönüBaşbakanı ve CumhurbaşkanıDoğum , Ölüm , Cumhurbaşkanlığı Görev süresi - Önce gelen CumhurbaşkanıSonra gelen CumhurbaşkanıBaşbakanlık Görev süresi - - - Önce gelen Başbakan Sonra gelen Başbakan Siyasi Parti Öğrenim ve İlk Görevleri 1884 yılında İzmir'de doğdu. Ailesi aslen 'li olmakla birlikte bir süre 'da ikamet ettiği için Malatya'lı olarak da bilinir. İlk ve orta öğrenimini Sivas'ta tamamladı. Bir yıl Sivas'ta Mülkiye İdadisi'nde okuduktan sonra, 1897 yılında İstanbul'daki Mühendishane İdadisi'ne gitti. 1901'de 'a (topçu okulu) giren İsmet İnönü, bu okulu 1903'te topçu teğmeni olarak bitirdi. 1906'da Erkân-ı Harbiye Mektebi'ni birincilikle bitirerek kurmay yüzbaşı rütbesiyle Edirne'deki 2. Ordu'nun 8. Alay'ında bölük komutanlığına atandı. 1908'de kolağası oldu ve 31 Mart Olayı ( ) olarak bilinen ayaklanmayı 'ten gelerek bastıran 'nda görev aldı. - yılları arasında Yemen İsyanı'nın bastırılması harekâtına katıldı. Bu ve bundan önceki görevlerinde hudut problemleri ve asilerle yapılan anlaşmalarda başarılı hizmetleri ve meslekî özellikleriyle dikkati çekti. Birinci Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi'nde Kolordu Komutanı olarak Atatürk'le birlikte çalıştı ve yıllardır süren dostlukları ile devletin geleceği hakkında ortak fikirleri gelişti. Suriye Cephesi'nde savaştı; Millî Mücadele sırasında Atatürk'ün en yakın silâh arkadaşı olarak çalıştı. 'de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne Edirne milletvekili olarak katılan İsmet Bey, 3 Mayıs'ta İcra Vekilleri Heyeti'nde Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekili oldu. Albay İsmet Bey, mebusluk ve bakanlık da uhdesinde kalarak Garp Cephesi Komutanlığı görevine getirildi. Kuruluş aşamasındaki düzenli ordu ile Çerkes Ethem ayaklanmasının ve iç isyanların bastırılmasında etkin rol oynadı. Ocak ve Nisan 'de I. ve II. İnönü savaşlarında Yunan ilerlemesini durdurdu. İnönü zaferleri, Ulusal Ordu'ya güven duyulmasını sağladı, Ulusal Kurtuluş Hareketini yürütenlere moral ve güç verdi. Birinci İnönü Savaşı sonunda tuğgeneral rütbesine yükseldi. Sakarya Meydan Savaşı ve Büyük Taarruz'dan sonra kazanılan zafer üzerine Mudanya Ateşkes toplantısında Büyük Millet Meclisi'ni temsil etti. Lozan Barış Konferansı'na Dışişleri Bakanı ve Türk heyeti başkanı olarak katıldı. Görüşmeler sırasında Ulusumuzun çıkarlarını titizlikle savunan ve koruyan İsmet İnönü, 24 Temmuz 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlığının ve egemenliğinin tanınmasını sağlayan Lozan Antlaşması'nı imzaladı. Cumhuriyetin ilânından sonra 1923-1924 yıllarında ilk hükûmette Başbakan olarak görev aldı, aynı zamanda Halk Fırkası Genel Başkan Vekilliği'ni üstlendi. 1934'te Soyadı Yasası çıktığında Atatürk'ün verdiği İnönü soyadını alan İsmet Paşa, Başbakanlık görevini 1925-1937 yılları arasında da sürdürdü. İnönü, Atatürk devrimlerinin gerçekleştirilmesinde ve Türkiye Cumhuriyeti'nin sağlam temeller üzerine oturtulmasında Atatürk'ün en yakın çalışma arkadaşıydı. Atatürk'ün ölümünden sonra 1938 yılında, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Türkiye'nin ikinci Cumhurbaşkanı olarak seçildi. Cumhurbaşkanlığı'nın yanı sıra CHP Genel Başkanlığı'na da getirildi. CHP'nin 26 Aralık 1938'de toplanan I. Olağanüstü Kurultay'ında partinin "değişmez genel başkan"ı seçildi. Ayrıca kendisine "Milli Şef" sıfatı verildi. İkinci Dünya Savaşı sırasında Türkiye'yi savaş felâketinin dışında tutmayı başardı. Savaştan sonra çok partili siyasî rejime geçilmesinde en büyük destek olduğu söylenmekle birlikte, kurulan için büyük karalama kampanyaları başlattı. İdeolojik tüm değerleri ülkenin geleceğine yön verecek yatırımların önüne geçirerek, sadece siyasi rakip olduğu için Milli Kalkınma Partisinin kurucusu olan 'ın gök okulu ve uçak fabrikasının kapanmasına sebep oldu. 1950 genel seçimlerinden sonra CHP iktidarı Demokrat Parti'ye bırakırken, İsmet İnönü de Cumhurbaşkanlığı'ndan ayrıldı ve 1960 yılına kadar Ana Muhalefet Partisi Genel Başkanı olarak siyasî yaşamını sürdürdü. 27 Mayıs harekâtından sonra Kurucu Meclis üyeliğine seçildi ve 10 Kasım 1961 tarihinde Başbakanlığa atandı. 1965 yılında bu görevden ayrıldıktan sonra milletvekili olarak siyasî yaşamını sürdürdü. 1972'de Parti Genel Başkanlığı ve milletvekilliğinden istifa ederek, 25 Aralık 1973'de ölünceye kadar Anayasa gereğince Cumhuriyet Senatosu tabiî üyeliği görevinde bulundu. 1916 yılında Mevhibe Hanım'la evlenen İsmet İnönü'nün üç çocuğu olmuştur. Balkan Savaşları 'de binbaşılığa yükseltildi ve kurmay başkanı oldu. Balkan Savaşı çıkınca () İstanbul'a döndü (), 'daki sağ cenah komutanlığı emrine verildi. 'te harbiye nazırlığı ve erkân-ı harbiye-i umumiye reisliğine (genelkurmay başkanlığı) atanan 'nın başlattığı ordunun yenileştirilmesi hareketinde etkin rol oynadı Birinci Dünya Savaşı 'te kaymakam (yarbay), 'te miralay (albay) oldu ve 'deki 'nun kurmay başkanlığına atandı. 'nda 'nde görevlendirildi. Bu sırada Mustafa Kemal Paşa da (Atatürk) bu ordunun komutanlığına atandı. İsmet Bey, 'nın yaz aylarında bir süre çarpışmaları yönetti. Ocak 'de komutan vekili Paşa'nın önerisiyle , komutanlığına atandı; stratejik birliklere komutanlık dönemi de bu göreviyle başladı. 'de 'nde 20. Kolordu komutanlığında görev almış, 19 Haziran'da da , komutanlığıda görev almış[]. Bir süre sonra İstanbul'a geri çağrıldı ve Halep'te 7. Ordu'nun oluşturulmasında görev aldı. Daha sonra bu orduda kolordu komutanlığına getirildi ve 'nun komutanlığını üstlenen Mustafa Kemal Paşa ile gene yakın ilişki içinde oldu. Kurtuluş Savaşı 'nin ( ) imzalanmasından az önce rahatsızlanarak İstanbul'a dönen İsmet Bey, 'de 'nde müsteşarlığa atandı. 'ta 'na () hazırlık için kurulan komisyonda askeri müşavir oldu; 'da yalnızca sekiz gün için müdürlüğüne, bir ara da jandarma ve polis örgütünün iyileştirilmesi için kurulan komisyona üye olarak atandı. Bütün bunlar genellikle birkaç günlük görevlerdi. İsmet Bey, ilk kez 'de, yalnızca bazı danışmalarda bulunmak için Ankara'ya gitti ve kısa bir süre Mustafa Kemal'le çalıştı. Yeni kurulan hükümetinde harbiye nazırı olan Fevzi Paşa'nın (Çakmak) çağrısı üzerine şubat sonlarında İstanbul'a gitti. 1920'de Mustafa Kemal'in çağrısı üzerine Ankara'ya döndü ve İstanbul'la bütün resmî bağlarını kopardı. 'de açılan 'ne (TBMM) Edirne milletvekili olarak katılan İsmet Bey, 'ta İcra Vekilleri Heyeti'nde erkân-ı harbiye-i umumiye vekili (o dönemde genelkurmay başkanı) oldu. Bu görevi üstlendiğinde albaydı ve kendisinden hem rütbe, hem kıdemce çok ileride komutanlar da vardı. İsmet Bey, 6 Haziran'da İstanbul'da divanı-harp tarafından gıyabında ölüm cezasına çarptırıldı. 'de milletvekilliği ve vekillik görevi saklı kalmak üzere 'na atandı; 4 Mayıs 1921'de de komutanı oldu. ayaklanması'nın ve iç isyanların bastırılmasında etkin rol oynadı. Ocak ve Nisan 'de I. ve II. İnönü savaşlarında Yunan ilerlemesini durdurdu. - yıllarında , ve 'nda etkin rol oynadı. Siyasal yaşamı 'nin sonunu belirleyen görüşmelerinde (- ) Türk tarafını temsil eden İsmet Paşa, 'de hariciye vekili oldu. Lozan görüşmelerinde murahhas heyetin başkanlığını yaptı; yeni devletin bağımsızlığını ve egemenliğini onaylayan, ve Mondros Mütarekesini geçersiz kılan Lozan Antlaşması'nı imzaladı. İkinci dönem (-) TBMM'de Malatya milletvekili olarak bulunan İsmet Paşa, Fethi Bey'in (Okyar) kurduğu İcra Vekilleri Heyeti'ne gene hariciye vekili olarak girdi. 'ta Lozan Antlaşması'nın TBMM'de kabulü, siyasal-diplomatik başarılarının en önemlisi oldu. 'te 'in ilanı ile sonuçlanan süreçte, Mustafa Kemal'le yakın siyasal işbirliği içindeydi. İlk Cumhuriyet hükümetini kurdu (30 Ekim); aynı zamanda Halk Fırkası (sonradan -CHP) genel başkan vekilliğini üstlendi. Böylece hükümet ve parti üzerinde otorite kurma olanağı elde etti. Muhalefet partisi olarak kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TPCF) karşısında istediği yetkileri elde edemediği için 'te başvekillikten istifa etti; 'te yeni hükümeti kurdu. Doğudaki üzerine 'te İsmet Paşa yeniden hükümeti kurmakla görevlendirildi. Ayaklanmanın bastırılmasında hükümet başkanı olarak önemli rol oynadı. Bu tarihten sonra, yeni devletin ve tek parti yönetiminin oluşumunda Mustafa Kemal ile birlikte en önemli siyasal kişilik olarak belirdi. 'te çıktığında 'ün verdiği İnönü soyadını alan İsmet Paşa, 'ten 'ye değin başvekillik görevini aralıksız sürdürdü. Bu dönemde ülkedeki bütün önemli siyasal gelişmelere damgasını vurdu. Siyasal muhalefetin etkisizleştirilmesinde, reformların ilanında ve uygulanmasında, iktisat politikasında devletçilik ilkesinin kabulünde ve uygulanmasında çok önemli rolü oldu. İnönü Eylül 'de Atatürk'le aralarındaki bazı görüş ayrılıkları yüzünden ve onun isteğiyle başvekillikten ayrıldı. CHP'nin genel başkan vekilliğinden de alındı. Görüş ayrılıkları büyük ölçüde İnönü'nün devletçilik uygulamalarından doğmuştu. Atatürk devletçilik uygulamalarının İnönü'nün düşündüğü biçimde genişletilmesinden yana değildi ve aynı görüşü paylaşan iktisat vekili Celal Bayar'ı İnönü'ye karşı siyasal bir seçenek olarak görüyordu. İnönü ikinci kez başvekillikten ayrılınca yerine atandı. İnönü bu dönemde yalnızca TBMM'de milletvekili olarak görev yaptı. Cumhurbaşkanlığı ve çok partili dönem İsmet İnönü Atatürk'ün ölümü üzerine 'de cumhurbaşkanlığına seçildi. Etkin siyasal yaşamdan çekildikten bir yıl sonra cumhurbaşkanı seçilebilmesi, büyük ölçüde Cumhuriyet'le özdeşleşmiş olmasıyla ilgiliydi. Cumhurbaşkanlığının yanı sıra CHP genel başkanlığına da getirildiğinden yönetim üzerinde geniş otorite sahibi oldu. CHP'nin 'de toplanan I. Olağanüstü Kurultay'ında partinin "değişmez genel başkan"ı seçildi. Ayrıca kendisine "Milli Şef" sıfatı verildi. Cumhurbaşkanı seçilmesinden hemen sonra başlayan (-) döneminde İnönü ülkeyi savaştan uzak tutmaya çalıştı. Savaş yıllarındaki ekonomik ve toplumsal sıkıntılar ise, dönemin unutulmayan mirası olarak kaldı. Yine bu dönemde 'in öncülüğündeki kuruldu ve geliştirildi. II. Dünya Savaşı'nın hemen ardından, gerek uluslararası siyasetteki gelişmeler, gerekse ülke içindeki yeni oluşumlar rejimin genel niteliğinde önemli değişiklikleri gündeme getirdi. İsmet İnönü çok partili rejimdeki ilk muhalefet partisi olan başkanlığında kurulan Milli Kalkınma Partisini engelleme girişiminde bulundu. Parti başkanının mallarını kamulaştırdı. Yine 'ın binbir emekle kurduğu dünyadaki sayılı olan uçak fabrikalarından olan NUD uçak fabrikasının kapısına kilit vurdu. Basında "kuzu partisi" olarak bu partiyi lanse ettirdi. yılında kurulan Milli Kalkınma Partisinden sonra 'da kurulan Demokrat Parti ile çetin bir seçim yarışına girdi. İsmet İnönü'nün çok partili rejimdeki ilk muhalefet partisi olan Milli Kalkınma Partisine olan tutumu çok partili rejimi ne kadar destekleyip desteklemedigi konusunda şüphe uyandırmaktadır. genel seçimlerinden sonra CHP iktidarı 'ye (DP) bırakırken, İsmet İnönü de cumhurbaşkanlığından ayrıldı ve ana muhalefet partisi genel başkanı olarak siyasal rolünü sürdürdü. On yıllık muhalefet döneminde partisinin başında kaldı ve iktidarın zamanla sertleşen siyasal baskılarına karşın, CHP'nin yeniden güçlenmesine katkıda bulundu. DP, hareketiyle iktidardan uzaklaştırıldı. Yeni anayasa kabul edilip, genel seçimlerinden CHP birinci parti olarak çıkınca, İnönü yeniden hükümeti kurmakla görevlendirildi. Bu dönemde CHP-AP, CHP-YTP-CKMP ve CHP-Bağımsızlar koalisyon hükümetlerine başkanlık etti. Yeni kurulan siyasal sistemin sağlıklı biçimde işlemesi için çaba gösterdi. 27 Mayıs hareketinin doğurduğu sorunlarla da uğraşarak ve 'te cumhurbaskanı 'e iki darbe girişiminin önlenmesi cabalarında ile birlikte yardimci oldu. olayları sırasında 'nin Türkiye'nin adaya müdahalesini engellemesi üzerine dış politikada çok yönlü arayışlara girdi. Dönemin Cumhurbaşkanı ve milli birleştirici lideri olan 'in Türkiye Cumhuriyeti'ne katkıları olarak tarihe gecen ilk ve hükümete yol göstericilik görevini yasayla verdiği 'nun kurulmasi, planlı ekonomiye geçiş, 'nin kuruluşu, 5 yillik kalkınma planları, sendikalar, grev ve toplu sözleşme yasalarının çıkarılması, ve takip eden sene üyeliği, ile iyi ilişkiler kurulması, yasasi ve düzenlemesi, 'nun başlangıç ve geliştirilmesi, Türk ordusunun modernizasyonu, İran, Pakistan ile birlikte bölgesel kalkınma organizasyonunun kurulmasi, Avrupa ve Orta Asya memleketlerini bağlayan mikrodalga radyo iletişim ağı kurulmasi, ile kurulması, Güneydoğu Anadolu'nun kalkınma ve geliştirilmesi planlari, ilk kuruluşu da bu döneme ve Başbakan İsmet İnönü'nun Gürsel'e destek verici idaresine rastlar. İsmet İnönü Lahti, Anıtkabir İnönü hükümeti 'te yerini hükümetine bıraktı. seçimlerinde partisinin seçimi kaybetmesi üzerine, parti içi görüş ayrılıkları derinleşti. İnönü'nün desteklediği "ortanın solu" politikası parti tarafından benimsendi. 'nin 'deki müdahalesinden sonra, CHP'nin tutumu konusunda parti içinde önemli görüş ayrılıkları belirdi ve İnönü parti genel sekreteri 'le anlaşmazlığa düştü. Ecevit'e göre, müdahalenin amacı, CHP içinde egemen olan "ortanın solu" politikasına son vermek ve partinin iktidar olmasını önlemekti. İnönü ise, müdahaleye açıkça karşı çıkılmasını onaylamıyordu. Yeni kurulacak hükümete partinin üye verip vermeyeceği konusunda beliren anlaşmazlık sonucunda Ecevit istifa etti. Ecevit'le yoğun bir mücadeleye giren İnönü, Mayıs 1972'de toplanan V. Olağanüstü Kurultay'da, politikasının partisince onaylanmaması durumunda istifa edeceğini açıkladı. Kurultayda parti meclisi Ecevit'in yanında yer alınca da 'de CHP genel başkanlığından ayrıldı. Türk siyasal yaşamında parti içi mücadele sonucunda değişen ilk genel başkan olan İnönü 'de CHP üyeliğinden, 'de de milletvekilliğinden istifa etti. Başvurusu üzerine tabii senatör olarak Cumhuriyet Senatosu'nda görev aldı. 'te ölen İnönü 'ta devlet töreni ile 'de toprağa verildi. Anılarının bir bölümünü Hatıralarım, Genç Subaylık Yılları, 1884-1918 (1968) adı altında toplamış, ayrıca çeşitli tarihlerdeki söylev ve demeçlerini içeren İsmet Paşa'nın Siyasi ve İçtimai Nutukları, 1920-1933 (), İnönü Diyor ki (), İnönü'nün Söylev ve Demeçleri I, 1920-1946 () gibi kitapları yayımlanmıştır 
|
| Sponsor |
